Mânâsız, akla ve hikmete aykırı.

“Abes, kendisinde fâili için sahih bir maksat bulunmayan şeydir.”¹⁾

“Her işte hikmeti vardır, abes fiil işlemez Allah.” (İbrahim Hakkı)

“Malûmdur: Malûmu ilâm, bahusus müşahed olursa, abestir. Demek, içinde bir nokta-i garabet lâzımdır; tâ onu abesiyetten çıkarsın.”²⁾

“Ey insan! Hiç mümkün müdür ki sana bu sîmâyı veren ve o sîmâda böyle bir sikke-i rahmeti ve bir hâtem-i ehadiyeti vaz’eden Zât, seni başı boş bıraksın, sana ehemmiyet vermesin, senin harekâtına dikkat etmesin, sana müteveccih olan bütün kâinatı abes yapsın, hilkat şeceresini, meyvesi çürük, bozuk ehemmiyetsiz bir ağaç yapsın.”³⁾

“Hâlık ve Rezzâk, O’ndan başka yoktur! Zarar ve menfaat, O’nun elindedir. O hem Hakîm’dir; abes iş yapmaz. Hem Rahîm’dir; ihsanı, merhameti çoktur.”⁴⁾

“… her şeyin vücûdunun müteaddit gayeleri ve hayatının müteaddit neticeleri vardır. Ehl-i dalâletin tevehhüm ettikleri gibi dünyaya, nefislerine bakan gayelere münhasır değildir. Tâ, abesiyet ve hikmetsizlik içine girebilsin.”⁵⁾

“Hayr-ı mutlaktan hayır gelir. Cemîl-i Mutlak’tan güzellik gelir. Hakîm-i mutlaktan abes bir şey gelmez.”⁶⁾

“Fâtır-ı Hakîm ve Kâdir-i Alîm, kemâl-i intizâmla her şeyi güzel yaratmış, güzel teçhiz etmiş, güzel gayelere tevcih etmiş, güzel vazifelerle tavzif etmiş, güzel tesbihât yaptırıyor, güzel ibadet ettiriyor. Ey insan! İnsan isen, şu güzel işlere, tabiatı, tesadüfü, abesiyeti, dalâleti karıştırma; çirkin etme, çirkin yapma, çirkin olma!”⁷⁾

“İnsan, her işi bir ön plân ve tedbirle ele almalıdır. Netice itibarıyla da maddî-mânevî bir fayda ve fazilet vadetmeyen şeylerden kat’iyen sakınmalıdır. Böyle bir ilk tedbirle ele alınmayan her teşebbüs bir abestir ve abesle iştigal ise, o kimsenin aklının noksanlığına ve çocukluğunu yaşamasına delâlet eder.”⁸⁾

“… insan abes yaşamamalı bu dünyada. Bir işe yaramalı dini adına, diyaneti adına. Başkalarının ebedi kurtuluşuna vesile olmalı. Milyonlarca, milyarlarca insan var İnsanlığın İftihar Tablosu’nun mesajlarını bekleyen. Onların beklentilerini boşa çıkarmamalı, bekleyişlerinde inkisara uğratmamalı onları; acele davranmalı, âheste-revlik etmemeli.”⁹⁾

“Allah, izzet ve azameti gereği sebepler ve kanunlar çerçevesinde icraatta bulunur; aynı zamanda O, Hakîm’dir de; yani abes işi olmaz, her yaptığında mutlaka ‘hikmet’ vardır. Fakat, ne sebepler ve kanunlar dahilinde icraatta bulunmak, ne de mutlaka her işinde ‘hikmet’i gözetmek mecburiyetinde değildir. Evet, Allah için herhangi bir mecburiyet söz konusu olamaz. Bu yüzden, hiçbir şeye mecbur olmadığını göstermek, akılların ve kalblerin sebep ve kanunlar ağına takılıp kalmasını önlemek, ihtiyar ve iradesini apaçık ortaya koymak ve nazarları Kendi’ne çevirtmek için Allah, zaman zaman şâz icraatta bulunur; sebep ve kanunları aşan hâdiselerle bizi karşı karşıya bırakır.”¹⁰⁾

Hikmet

English