Karşılıklı konuşma. Muhâvere. Mükâleme.

“Diyalog, açılmaktır. Zihnini, ruhunu ve kalbini açmaktır. Karşılıklı açılma, anlayış ve birlikte öğrenmeye götürür. Şartlanmıştık, peşin hüküm ve taassuplardan kurtulmanın bir çaresi de diyalogdur. Diyalog kuran dikkat eder, önem verir, dinler, anlamaya çalışır ve katkıda bulunur. Karşılıklı anlayış ve katkı, derinleşmeye yol açar. Paralel aynalardaki görüntülerin sonsuza uzaması gibi derinleştikçe derinleşilir.

Diyalog kelimesi ‘dia’ ve ‘logos’ eklerinden oluşur. Dia ‘içinden’ veya ‘arasından’, logos ise ‘söz’ veya ‘mânâ’ demektir. Diyalogda mânâ bir nehir gibi karşılıklı akar. Bu akışın dinamik bir tabiatı vardır. Sürekli değişir ve gelişir. Bazen ortak mânâ havuzlarında toplanmalar olur, yani uzlaşmalar görülür. Ancak diyaloğun asıl hedefi uzlaşmak değil, ihtilâflar olsa bile anlamaya çalışmak ve hoş görmektir. Diyalog, münakaşa ve münazaradan çok farklıdır. Diyalog kuran savunmaya, yenmeye, susturmaya değil; birlikte keşfetmeye, öğrenmeye ve anlamaya çalışır.¹⁾

Diyalogların verimli geçmesi için şu üç vasıf gereklidir:

“… derin bir şefkati ve yüksek bir merhameti ihsas eden mânevî ve kerîmâne bir muamele, bir muârefe ve lisân-ı hâl ile ve dostâne bir mükâleme ve dualarına rahîmâne bir mukabele görünüyor.”³⁾

“Günümüzde dinler arası diyaloğun bir zorunluluk olduğuna inanıyorum ve bu diyaloğu kurmada ilk adım, geçmişi unutma, polemikleri görmezden gelme ve polemik konusu olan hususlardan çok fazla olan asgari müştereklere öncelik vermektir.”⁴⁾

“Aslında küreselleşen bir dünyanın böyle bir etkileşime çok ciddî ihtiyacı vardır. Zira neticesi gidip kavgaya dönüşebilecek anlaşmazlık ve uzlaşmazlıkları, ancak karşılıklı kültür alışverişinde bulunmak suretiyle engelleyebilir; engelleyip insanlık çapında bir sulh atmosferi oluşturabiliriz. Farklı kültür ve medeniyetler arasında bu türlü diyalog köprüleri ve sıcak bir ortam oluşturulmadığı takdirde, farklılık ve uyuşmazlıklar insanlığı, telâfisi mümkün olmayan kavga ve savaşlara sürükleyebilir.”⁵⁾

“… ‘diyalog’ deyip dünyanın dört bir yanına açılma, küs milletleri birbiriyle barıştırma, bu mevzuda sürekli strateji oluşturma, taktik geliştirme ortaya çıkabilecek ihtilâfların, savaşların, hercümerçlerin önünü alma adına çok önemlidir. Günümüzde ihtilâf ve tefrikaya karşı mücadelenin en önemli yolu ise eğitim faaliyetleridir. Yani siz, barış, hoşgörü, diyalog gibi insanî fazilet ve evrensel değerler noktasında mükemmel fertler yetiştireceksiniz.”⁶⁾

“Siz hiçbir zaman tepelerine vuruyor gibi bir yaklaşımla insanlarla münasebet tesis edemezsiniz. Bilâkis diyalogla, hoşgörüyle, konuma saygıyla, onları ahsen-i takvîme mazhar görmekle, mahiyet ve donanımları itibarıyla bir mir’at-ı mücellâ olduklarını kabul ederek onlarla sıcak bir münasebet kurabilirsiniz… ancak bu sayede günümüzün farklı kültür ve coğrafyalarda yaşayan insanları sizinle ilgili şartlanmışlık ve önyargılardan kurtulabilirler.”⁷⁾

“… bazıları, evrad u ezkârları, duaları, gecelerini ihya gayretleri yönüyle değil de sadece başkalarıyla kurdukları diyalog faaliyetleri zaviyesinden onlara bakıyor, bu bakışa göre yorumlarda bulunuyor ve neticede onlar hakkında olumsuz şeyler söylüyorlar. Oysaki dünyanın birbirini yemek için diş bilediği ve çok korkunç öldürücü silâhlara sahip olunduğu günümüzde sevgi, saygı, şefkat ve müsamaha buudlu diyalog faaliyetleri çok önemlidir.”⁸⁾

“Sizin gibi düşünmeyip farklı bir dünya görüşüne sahip bulundukları halde çok samimî ve faydalı kimselerin de olabilecekleri mülâhazasıyla, size ters gelen her düşüncenin karşısına acele edip çıkılmamalı ve düşünce sahipleri kaçırılmamalıdır. Hatta, onların mütalâa ve fikirlerinden istifade yolları araştırılarak, kendileriyle mutlaka diyaloğa girilmelidir.”⁹⁾

“… bizim diyalog vasıtasıyla yapmaya çalıştığımız şey de bir taraftan insanlık âlemindeki şiddet, düşmanlık, radikalizm, terör, savaş gibi olumsuzlukları gidererek dünyada sulh ve barışın hâkim olmasına katkıda bulunmak, diğer yandan da insanların farklı din ve kültürlere ait değerleri tanımaları ve istifade etmelerinin önündeki engelleri bertaraf etmektir. Biz, diyalog vasıtasıyla hem her yere gitmek, herkesle tanışmak ve bize ait evrensel insanî değerleri herkesle tanıştırmak, hem de başkalarının sahip olduğu güzelliklerden istifade etmek istiyoruz.”¹⁰⁾

Barış

Hoşgörü

Hürmet

Medeniyet

Ahmet Kurucan, Niçin Diyalog

Anna-Teresa Tymieniecka, Nazif Muhtaroglu, Detlev Quintern, Islamic Philosophy and Occidental Phenomenology in Dialogue: The Logos of Life and Cultural Interlacing

B. Jill Carroll, Medeniyetler Diyalogu

David Bohm, On Dialogue

Prof. Dr. Davut Aydüz, Tarih Boyunca Dinlerarası Diyalog

Prof. Dr. İbrahim Canan, “Peygamberimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ehl-i Kitap’la Diyaloğu”, Yeni Ümit, sayı: 68, 2005.

İtibar Kale, “Mânâ-yı Harfî Penceresinden Buber’in Diyalog Felsefesi”

John L. Esposito, İhsan Yılmaz, İslâm ve Barış İnşası: Gülen Hareketi İnisiyatifleri

M. Fethullah Gülen, “Anarşist Ruhlar ve Modern Karmatîler”, Kırık Testi, 1 Kasım 2004.

M. Fethullah Gülen, “Diyalogta Israr”, Kırık Testi, 14 Şubat 2021.

Maurice S. Friedman, Martin Buber: The Life of Dialogue

Prof. Dr. Suat Yıldırım, “Diyalogda Anahtar İsim: L. Massignon ve İslâm”, Yeni Ümit, sayı: 67, 2005.

Prof. Dr. Suat Yıldırım, “Kur’ân-ı Kerim’e Göre Ehl-i Kitapla Diyalog”, Yeni Ümit, sayı: 68, 2005.

English

Nederlands